Oprócz tworzenia zachwycającej po dziś dzień krakowskiej architektury, Zawiejski malował akwarele oraz pisał wiersze satyryczne, a także otwarte listy do współmieszkańców. Listy te, wydane w formie dwóch broszurek, zawierają m.in. upomnienia na temat konieczności utrzymywania schludności wyglądu kamienic i czystości ulic miasta Krakowa, a także zachętę do wrażliwości na piękno, np. „[…] skądkolwiek wstępujesz w rynek, wszędzie cię chwyci za oko i serce jakiś nadzwyczajny frapujący widok, tylko się n a u c z p a t r z e ć, zapomnij na chwilę o tem, że od kolebki co dnia to widzisz i stałeś się jakby ślepym na wrażenia, jakie każdy obcokrajowiec a wykwintniejszy człowiek, do naszego miasta przybyły, w całej pełni odnosi, […]”. Słowa Zawiejskiego zachęcały również do zadumy nad historią i do wdzięczności przodkom, np. „Spojrzyj na ulicę Sławkowską, Szczepańską, Mikołajską, Grodzką, gdzie stare dwie romańskie wieże obronnego niegdyś kościoła św. Andrzeja świadczą, jak dawną jest kultura naszego miasta […], o świetnej przeszłości, o wysokiej kulturze naszych ojców. Wszak prawie każdy starszy dom w Krakowie ma swoją tradycję, historię czy kronikę.”
Chciałabym jeszcze zwrócić Państwa uwagę na książkę, z której głównie korzystam poznając życie i twórczość Jana Zawiejskiego, a jest to obszerne, jedyne takie opracowanie poświęcone temu człowiekowi oraz jemu współczesnym artystom i budowniczym naszego miasta, jak również, przy tej sposobności, szczegółowe spojrzenie na architekturę europejską przełomu XIX i XX wieku. Pan Profesor Jacek Purchla, żeby opracować naukowo wybitną twórczość Jana Zawiejskiego, prowadził przez kilka lat kwerendę, która zaowocowała napisaniem rozprawy, która, z kolei, stała się pretekstem do szczegółowego omówienia rozwoju architektury na styku dwóch epok artystycznych – historyzmu i modernizmu.
fotografie autorki
źródła:
Zawiejski Jan, De omnibus et quibusdam aliis cracoviensibus. „Otwarte” listy do moich
współmieszkańców napisał Krakowianin, Drukarnia Literacka w Krakowie, Kraków 1907
Purchla Jacek, Jan Zawiejski. Architekt przełomu XIX i XX wieku, PWN, Warszawa 1986
bankfoto.info
8 stycznia 2024
Na przełomie roku 2018 i 2019 w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa można było obejrzeć wystawę pt. „Myślenie miastem. Architektura Jana Zawiejskiego.
“Była to pierwsza muzealna ekspozycja poświęcona twórczości jednego z naj-ważniejszych krakowskich architektów przełomu XIX i XX wieku.
Jan Zawiejski studiował architekturę w Monachium i w Wiedniu, w szkole Heinricha von Ferstla, przedstawiciela dojrzałego historyzmu, który postulował „czystość stylową“, a w niej harmonijne grupowanie budowli, konsekwentne zachowanie symetrii, oszczędnie skomponowane fasady. W okresie aktywności Zawiejskiego pojawiło się także zagadnienie rodzimości architektury. Nurt ten traktował architekturę miejscową jako źródło inspiracji, np. duże trójdzielne okna w kamienicach były wyrazem inspiracji architekturą zamku królewskiego na Wawelu i stanowiły tzw. motyw wawelski.
Twórcy wystawy z 2019 r. zadali widzom ważne pytanie (jedno z kilku), które brzmi: W jaki sposób to, jak mieszczanie przełomu XIX i XX wieku myśleli o sobie samych i o mieście, znalazło odzwierciedlenie w architekturze ich domów? (Chciałabym zadać to samo pytanie współczesnym mieszkańcom Krakowa i współczesnym architektom.) Kamienica była wówczas podstawowym typem budownictwa mieszkaniowego, a więc jednostką tworzącą strukturę miasta. Projektowanie kamienic na zlecenie zamożnych mieszkańców Krakowa było częstym zajęciem cenionych architektów, m.in. Jana Zawiejskiego. Jego zrealizowane projekty w Krakowie to, m. in. kamienica Mojżesza Ohrensteina przy ul. Dietla 42 i kamienica Karoliny i Jana Turnauów przy ul. Siemiradzkiego 2, a także jego własna kamienica o nazwie „Jasny Dom”, która stoi na rogu ul. Łobzowskiej i Biskupiej. Jasny Dom, nazwany tak nie tylko od jasnej w kolorze fasady domu, ale także od pogodnego, optymistycznego usposobienia architekta, był gotowy do zamieszkania w 1910 roku. Monumentalny gmach, z motywem wawelskich okien, na każdym piętrze mieścił po dwa obszerne i komfortowe mieszkania – dzisiaj na każdym piętrze budynku znajduje się czworo drzwi wejściowych. Proszę spojrzeć na zdjęcia klatki schodowej – już ona sugeruje to, jak o sobie myślał Jan Zawiejski projektując taki właśnie dom – jako wyraz swojego światopoglądu oraz jako swoją wizytówkę architekta – artysty.
Jan Zawiejski urodził się w rodzinie żydowskiej, która ochrzciła się w krakowskiej parafii ewangelickiej św. Marcina, a po kilkudziesięciu latach zmieniła nazwisko Feintuch na polskie: Zawiejski, uzasadniając tę decyzję pobudkami patriotycznymi. „Rodzina Feintuchów oraz wywodzące się z niej rody Zawiejskich i Szarskich odegrały znaczącą rolę w życiu publicznym i gospodarczym Krakowa przełomu XIX i XX wieku, wnosząc również swój wkład do życia naukowego i artystycznego” ówczesnej Galicji.
Samodzielną karierę architekta Jan Zawiejski rozpoczął we Lwowie, gdzie zaprojektował m.in. Pałac Sprawiedliwości (teraz: politechnika). Niedługo potem, Zawiejski zaprojektował wspólnie z Julianem Niedzielskim, oraz nadzorował jego budowę, Stary Dom Zdrojowy, najpopularniejszy do dzisiaj budynek w Krynicy-Zdroju. Gdy w 1890 roku wrócił do Krakowa, wziął udział w międzynarodowym konkursie na projekt architektoniczny nowego Miejskiego Teatru, od r. 1909 nazwanego im. Juliusza Słowackiego. O przyjęciu do realizacji jego koncepcji, spośród pięciu najlepszych projektów wyłonionych z 21 przysłanych prac, zadecydowały: artyzm, zastosowanie motywu attyki Sukiennic, a także „podziału węgarami kamiennymi według typowych przykładów znajdujących się na Wawelu”, a więc tak zwane formy rodzime wplecione w zamysł architektoniczny gmachu. Na tyłach teatru, stoi, również zaprojektowany przez Zawiejskiego, neorenesansowy budynek elektrowni, w którym mieści się dzisiaj Scena Miniatura. W latach 1900-1914, w których pełnił funkcję architekta miasta, Jan Zawiejski zaprojektował gmachy szkół krakowskich, m.in. przy ul. Wąskiej, obecnie VI LO, na rogu ul. Kapucyńskiej i Dunajewskiego gmach Akademii Handlowej, przy ul. Loretańskiej gmach szkoły św. Jadwigi, obecnie Zespół Szkół Energetycznych.